​Autyzm – zaburzenia integracji sensorycznej

17 czerwca 2021

„Paul to niezmiernie nieśmiały dziewięciolatek. Porusza się niepewnie, ma złą postawę ciała i zakłócone poczucie równowagi, często upada. Nie wie jak się bawić, a kiedy jest w grupie z innymi dziećmi, zazwyczaj smętnie się im przygląda albo odchodzi. (…)”

Paul nie lubi szkoły. Niekiedy za zgodą rodziców zostaje w domu. Mówi, że nie lubi chodzić do szkoły, ponieważ w niczym nie jest dobry i wszyscy się z niego śmieją.

Nauczycielka Paula zauważa, że chłopiec potrafi na długo skupić uwagę i że ma ponadprzeciętne umiejętności czytania. Zastanawia się, dlaczego dziecko, które posiada tak dużo informacji, którymi mogłoby się podzielić, jest sparaliżowane, gdy ma napisać wypracowanie. To prawda, pisze z mozołem, a kartki z jego wypracowania są pogniecione i pełne dziur po wycieraniu gumką. To prawda, trzyma ołówek w żelaznym uścisku, przyciska łokieć do żeber i wyciąga język do pisania. To prawda, często się zdarza, że zsuwa się z krzesła, gdy mocno koncentruje się na jakiejś pracy pisemnej. (…)”

„SEBASTIAN, OŚMIOLATEK, JEST W CIĄGŁYM RUCHU. W SZKOLE PRZERZUCA KARTKI W KSIĄŻCE, PRZEBIERA W PISAKACH, STUKA LINIJKĄ, PSUJE DŁUGOPISY. ZGRZYTA ZĘBAMI LUB KŁAPIE SZCZĘKĄ I ŻUJE SWÓJ KOŁNIERZYK.

Kolana Sebastiana podskakują, jego stopy tupią, oczy spoglądają ciągle w innym kierunku, palce bawią się małżowinami usznymi. Chłopiec odchyla się na krześle w tył, a potem a hukiem wraca do poprzedniej pozycji. Wierci się, siada na stopie, albo przyciska kolana do piersi. Wyskakuje jak z procy ze swojego krzesła za każdym razem, gdy idzie naostrzyć ołówek albo chce trafić zmiętym papierkiem do kosza.” (C. S. Kranowitz, „Niezgrane dziecko”, s. 30-31).

Z pewnością każdy z nas zna dziecko, które jest niespokojne, niezręczne, grymaśne – jest niezgrane. Co jest przyczyną takich zachowań? Dlaczego Paul i Sebastian mają trudności w codziennym funkcjonowaniu? Ich wspólnym problemem, pisze C. S. Kranowitz, jest zaburzenie przetwarzania sensorycznego (SPD), nazywane również dysfunkcją integracji sensorycznej (SI Dysfunction) albo dysfunkcją w integracji sensorycznej (Dysfunction in Sensory Integration, DSI). Pojawiają się one w momencie, gdy układ nerwowy człowieka niepoprawnie przetwarza bodźce płynące z ciała lub otoczenia, co niekorzystnie wpływa na: zachowanie, uczenie się, sposób poruszania, odnoszenie się do innych i myślenie o sobie.

Osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu przejawiają trudności w adaptacyjnym reagowaniu na wrażenia sensoryczne, np. dźwięki, światło, ruch, hałas, faktury przedmiotów, konsystencję potraw (wybiórczość pokarmowa), dotyk. Występuje nadwrażliwość na ubrania, biżuterię, kosmetyki itd.

Musimy pamiętać, że objawy zaburzeń integracji sensorycznej u każdego człowieka mogą być różne. Jedni mogą poszukiwać bodźców albo odwrotnie – odczuwać nadmiar bodźców i starać się ich unikać.

Osoby należące do pierwszej grupy, poprzez ciągłe poszukiwanie i dostarczanie bodźców, same stymulują swój układ nerwowy. Dzieci te uwielbiają niebezpieczne zabawy, lubią wspinać się na drabinki, meble, na wysokie ogrodzenia lub drzewa. Mogą godzinami huśtać się, skakać na trampolinie i kręcić się na karuzeli wydając przy tym meczące dla otoczenia rozmaite krzyki i dźwięki. Zdarza się również, że nie odczuwają bólu.

Dzieci należące do drugiej grupy, w codziennym życiu będą bardzo niezgrabne: wpadają na meble, potykają się o własne nogi, rozlewają picie. Z trudnością będą uczyły się nauki na rowerze, łapania lub kopania piłki. Ich układy nerwowe nie radzą sobie z nadmiarem odbieranych bodźców, dlatego dzieci te będą szukały wszelkich możliwych sposobów na ich zminimalizowanie. Ponadto nie lubią tłumów oraz głośnych dźwięków.

O czym musimy pamiętać, w jaki sposób pomóc osobie z zaburzeniami w przetwarzaniu sensorycznym:

● Uprzedzaj osobę, które źle znosi hałas (nadwrażliwość słuchowa), o konieczności włączenia w domu wiertarki, odkurzacza lub dzwonka na przerwę w szkole. Spróbuj umożliwić mu pobyt w spokojnym miejscu lub posłuchać muzyki relaksacyjnej, w skrajnej nadwrażliwości słuchowej zaproponuj używania stoperów. W ramach dostosowania otoczenia i diety sensorycznej naucz osobę z autyzmem używania zatyczek do uszu lub słuchawek wyciszających w miejscach, w których występuje duże natężenie hałasu. Niekiedy konieczne jest również używanie cichego głosu lub szeptanie do ucha. Minimalizuj dźwięki z tła, eliminuj dźwięki dla niej nieprzyjemne (np. stałe dźwięki o wysokich tonach, dźwięk klaksonu, telefonu, dzwonka, gwizdka).

● Z kolei otoczenie osób z autyzmem, u których występuje podwrażliwość na bodźce słuchowe, powinno być wyposażone w przedmioty wydające dźwięki (np. magnetofon, tamburyn, talerze i inne) pozwalające na dostarczenie stymulacji dźwiękowej w sposób społecznie aprobowany.

● Unikaj dotykania osoby z nadwrażliwością dotykową, uprzedzaj o dotyku: „Czy mogę podać ci rękę ?”. Dostosowując dla niej otoczenie, dobieramy ubranie, które zostało wcześniej zmiękczone i pozbawione metek.

● Przy nadwrażliwości na zapachy ograniczamy używanie mocnych perfum, ograniczamy kontakt z zapachem środków higienicznych i czystości o bardzo intensywnym aromacie. Pamiętamy o potrawach o ostrym i wyrazistym zapachu (stosowanie pochłaniaczy zapachów oraz wywietrzników w kuchni).

● Osobom z nadwrażliwością węchową należy stwarzać okazje do neutralizowania „przeciążonego” zmysłu węchu poprzez zapewnienie dostępu do świeżego powietrza. Dobrze jest jeśli posiadają kawałek materiału nasączonego ulubionym zapachem.

● Wyeliminowanie lub ograniczenie światła jarzeniowego (zimnego), migającego i pulsującego zaleca się osobom z autyzmem, które ujawniają nadwrażliwość wzrokową.

● Wskazane jest również: eliminacja luster w pomieszczeniu, używanie okularów przeciwsłonecznych lub czapeczki z dużym daszkiem albo bluzy z kapturem.

● Nie domagajmy się, żeby osoba z nadwrażliwością smakową zjadała wszystkie posiłki. Do niektórych pokarmów może ona przejawiać silną awersję. Problemy z jedzeniem w postaci wybiorczości są bardzo często obserwowanym zachowaniem u osób z autyzmem, dlatego zostaną szerzej opisane w następnym artykule.