21 czerwca 2024
Niedostosowanie społeczne to termin opracowany przez Światowy Związek Instytucji Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą, wprowadzony w Polsce w 1959 roku przez prof. Marię Grzegorzewską, twórczynię pedagogiki specjalnej. To występowanie zachowań nieakceptowanych, niezgodnych z przyjętymi ogólnie zasadami i normami.
Nieprzystosowanie przejawia się w nieumiejętności funkcjonowania w określonej roli społecznej, na przykład ucznia czy kolegi. O niedostosowaniu społecznym można mówić również w odniesieniu do konkretnych grup społecznych funkcjonujących w danej rzeczywistości, a jego przyczyn poszukiwać w środowisku rodzinnym, rówieśniczym i we właściwościach dziecka (Strykowska, 2005, s. 14).
W przypadku dziecka zagrożonego niedostosowaniem społecznym obserwuje się najczęściej postawy i zachowania odbiegające od przyjętej normy, ale o mniejszym nasileniu i mniejszej częstotliwości niż w przypadku ucznia niedostosowanego społecznie. Uczeń zagrożony niedostosowaniem społecznym ma problemy z przestrzeganiem zasad panujących w klasie i szkole, wypełnianiem obowiązków ucznia, panowaniem nad własnymi emocjami, jest skonfliktowany często ze swoimi rodzicami, których oczekiwaniom nie może sprostać, oraz ma trudności z opanowaniem treści wynikających z podstawy programowej.
Zagrożenie niedostosowaniem społecznym może, ale nie musi, wynikać ze złej sytuacji rodzinnej dziecka. Trudności wychowawcze sprawiają także dzieci z tak zwanych „dobrych” rodzin. Symptomy niedostosowania mogą przejawiać się w różny sposób i nie powinny być bagatelizowane. Działania zmierzające do ich wyeliminowania powinny być podejmowane jak najwcześniej. Mowa tutaj o takich niepokojących symptomach jak nieposłuszeństwo wobec dorosłych, postawy buntownicze, popadanie w konflikty z rówieśnikami, agresywne zachowania, unikanie szkoły (wagary), manipulacje i kłamstwa, czy też niepowodzenia w nauce szkolnej.
Uczniowie przejawiający takie zachowania trafiają do młodzieżowych ośrodków socjoterapii lub młodzieżowych ośrodków wychowawczych. Przy czym przyjęcie do MOS-u odbywa się za zgodą rodziców, a dziecko/uczeń pracuje na zasadzie dobrowolności – młody człowiek sam podejmuje decyzję o pracy nad sobą na zasadach i warunkach obowiązujących w ośrodku. Natomiast do MOW-u uczeń trafia wyrokiem sądu.