Postawy wobec osób z niepełnosprawnościami

Zmiana podejścia do niepełnosprawności to bardzo długi i złożony proces. Podstawą jest tu przewartościowanie sposobu myślenia, a wraz z tym postępowania w różnych okolicznościach i sytuacjach.

Rodzina jest pierwszym etapem w dokonywaniu tych zmian. Tutaj bowiem ma miejsce pierwotna socjalizacja. Sprawując opiekę i kontrolę, przekazuje się normy społeczne. Rodzina utrwala prawidłowe reakcje, wygasza niepożądane zachowania. Dorośli określają, co jest dobre, a co złe, zachęcają do zachowań korzystnych z punktu widzenia rozwoju dziecka.

Niepełnosprawność determinuje życie wewnątrz rodziny. W centralnym punkcie jest osoba wymagająca wsparcia oraz opieki i wszystko zostaje temu podporządkowane. Dobrze jest, jeśli istnieje pełna akceptacja rodziny dla osoby niepełnosprawnej. Gorzej, jeżeli ta postawa jest nie w pełni właściwa. Są jeszcze rodziny, które wstydzą się niepełnosprawności, mają poczucie winy, traktują osobę niepełnosprawną, bez względu na wiek, jak dziecko; nie pozwalają jej na kontakty z otoczeniem. Izolacja jest najgorsza dla niepełnosprawnego.

Przełamywanie tych postaw jest trudną drogą, ale nie niemożliwą. Należałoby podnieść świadomość rodziców, opiekunów, najbliższej rodziny, bo nie zawsze niechęć wynika ze złej woli, tylko raczej z niewiedzy.

Co więc należałoby zrobić? Po pierwsze, dać prawo osobie niepełnosprawnej do samodzielności w podejmowaniu decyzji, nawet za cenę popełnienia błędu. Nie pomijać jej w rozmowach, nie decydować o wyborze stroju, jedzenia, planu dnia, ćwiczeń rehabilitacyjnych.

Po drugie, dać możliwość samorealizacji, pozwalając na podejmowanie działań nieograniczających dostępu do miejsc, sytuacji społecznych i innych ludzi. Wspierać aktywność kulturalną i sportową.

W polityce społecznej zmiana postawy wobec niepełnosprawności powinna oznaczać poszukiwania nowych zasobów, optymalizację modeli współdziałania na rzecz osób z niepełnosprawnością i ich rodzin.

Potrzebne są:

• nowe podejście do niepełnosprawności,
• nowy model kształcenia specjalnego, obejmujący edukację włączającą w szkołach ogólnodostępnych,
• spójne podejście służb społecznych, wspierających te osoby na wszystkich etapach życia, ale przede wszystkim wtedy, kiedy kończy się obowiązkowa edukacja, a zaczyna życie,
• większa uwaga dla ludzi dorosłych i starszych niepełnosprawnych,
• prawna stabilizacja, czyli uregulowania dające pełną ochronę osobom niepełnosprawnym, chociażby w dostępie do pracy, na otwartym rynku, w kwestii zawierania małżeństw przez dorosłe osoby niepełnosprawne czy wspólnego zamieszkiwania.

Profesjonalne wsparcie musi opierać się na działaniach nastawionych na rozpoznanie potrzeb i stopnia ich zaspokojenia u konkretnej osoby oraz na wskazaniu możliwie realnych kroków, prowadzących do zaspokojenia tych potrzeb. Globalizacja, w jakiej obecnie żyjemy, pozwala na szerokie wykorzystanie zdobyczy technologicznych do zmiany podejścia wobec niepełnosprawności.

Mass media kształtują postawy społeczne wobec zjawiska niepełnosprawności, bo prezentują, opisują sylwetki osób nią dotkniętych i ich rodzin wraz z ich potrzebami. Stanowią więc ważne ogniwo w tym procesie zmian, pod warunkiem że robią to rzetelnie, bez zbędnej sensacji. Słuszne jest prezentowanie przykładów wzruszających, jak i heroicznych. Miarą zmiany będzie pokazywanie zwykłej codzienności osób niepełnosprawnych z ich radościami, smutkami, problemami związanymi z barierami do pokonania, funkcjonowaniem w szkole, pracy, środowisku społecznym.

Społeczeństwo traktuje niepełnosprawnych zgodnie z tym, jak im te osoby pokazano wcześniej. Osoby z niepełnosprawnością i ich rodziny napotykają w swoim życiu na szereg różnego rodzaju trudności. Otrzymywanie wsparcia od członków rodziny, przyjaciół, znajomych, stowarzyszeń, organizacji, instytucji w dużej mierze wyznaczać będzie możliwości rozwojowe niepełnosprawnych i jakość życia. Każda zmiana jest możliwa, chociaż wymaga czasu, środków i wielu osób w nią zaangażowanych.

Joanna MIKOŁAJCZAK-JAGIOŁKA

Bibliografia

K. Ćwirynkało, C. Kosakowski (red. nauk.),

Rehabilitacja i edukacja osób z niepełnosprawnością wielozakresową, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2012.

Z. Gajdzica (red.), Wokół problemów edukacji i socjalizacji osób niepełnosprawnych – idee, koncepcje, badania, Impuls, Kraków – Katowice 2011.

R. I. Kijak (red. nauk.), Niepełnosprawność – w zwierciadle dorosłości, Impuls, Kraków 2012.

R. Kijak, D. Podgórska-Jachnik, K. Stec, Niepełnosprawność. Wyzwania. Praca socjalna, Enagram, Warszawa 2020.

E. M. Minczakiewicz (red.), Dziecko niepełnosprawne. Rozwój i wychowanie,

Impuls, Kraków 2003.

N. Stankowska, Niepełnosprawni w społeczeństwie, „Niepełnosprawność i Rehabilitacja” 2021, nr 2.