8 stycznia 2020
Autyzm i zespół Aspergera to coraz powszechniej występujące zaburzenia rozwoju dziecka. Z roku na rok rośnie liczba uczniów z diagnozą spektrum zaburzeń autystycznych (ASD). Zatem powinna wzrastać także wiedza nauczycieli, jak pracować z tą wyjątkową grupą dzieci. Ze względu na problemy w porozumiewaniu się, rozwoju społecznym, a także odmienny sposób przetwarzania informacji, dzieci i młodzież z autyzmem stanowią wielkie wyzwanie dla systemu oświaty. Niezbędne są zatem wiedza i zrozumienie autyzmu oraz kompetencje metodyczne nauczycieli. Równie ważne są: dobra wola, empatia, innowacyjność i pomysłowość.
Stąd tak duża odpowiedzialność spoczywa na nauczycielach. Powinni oni wiedzieć, jakie potrzeby, możliwości mają uczniowie z ASD, jak należy dostosować program nauczania, by jak najlepiej sprawdzać ich wiedzę, w jaki sposób pomóc im w radzeniu sobie w codziennych problemach, jak wspomóc ich w poszerzaniu umiejętności społecznych czy komunikacyjnych.
Autyzm - choroba czy zaburzenie?
Autyzm jest zjawiskiem bardzo złożonym i niejednoznacznym, obecnie rozumianym jako spektrum całościowych zaburzeń rozwoju (ASD). Oznacza to, że osoby z autyzmem odbierają świat i myślą w odmienny sposób niż tzw. osoby neurotypowe. Najważniejszą cechą diagnostyczną tego spektrum jest to, że charakterystyczne objawy występują przed ukończeniem przez dziecko trzeciego roku życia i utrzymują się w mniejszym lub większym nasileniu przez cały czas, w różnych sytuacjach i nie mijają wraz z wiekiem (choć ich forma może się zmieniać). Terapeuci pracujący z osobami z autyzmem zgodnie stwierdzają, że każda osoba z autyzmem jest zupełną indywidualnością i u każdej z osób autyzm wygląda zupełnie inaczej. W związku z taką różnorodnością objawów, obecnie używane jest określenie spektrum zaburzeń autystycznych.
Jakie objawy mogą świadczyć o istnieniu autyzmu w pierwszych latach życia dziecka?
Pierwszy rok życia:
- brak płaczu w celu przywołania rodziców, nieszukanie w rodzicach oparcia pocieszenia,
- niewyciąganie rączek na widok matki,
- dziecko nie nawiązuje kontaktu wzrokowego np. podczas karmienia, nie odwzajemnia uśmiechów i ekspresji twarzy,patrzenie w dal, zasłanianie oczu,
- dziecko nie reaguje na swoje imię oraz nie wydaje dźwięków, żeby zyskać uwagę rodziców,
- nie używa gestów do komunikacji np. gestu „papa” na pożegnanie, nie prosi o pomoc ani o inne podstawowe rzeczy,
- dziecko nie gaworzy w wieku 12 miesięcy, brak rozwoju mowy przy równoczesnym niewystępowaniu innych form komunikacji niewerbalnej (gestów, znaków),
- krótki i płytki sen,
- preferowanie samotności (dziecko jest określane mianem dobrego dziecka, gdyż nie domaga się uwagi),
- brak zainteresowania prostymi zabawami opartymi na współdziałaniu lub naśladowaniu („a kuku”),
- dziecko nie patrzy na przedmioty, które wskazujemy.
- objawy autyzmu często widoczne są już u małych dzieci, ale stają się coraz bardziej wyraźne wraz z wiekiem dziecka.
Powyżej trzeciego roku życia:
- brak budowania prostych zdań,
- brak opanowania treningu czystości;
- niechęć do słuchania bajek lub oglądania książeczek, brak umiejętności bawienia się zabawkami zgodnie z ich przeznaczeniem,
- brak zapraszania do zabawy osób dorosłych,
- nieprzestrzeganie reguł w grach (wymiana zabawek, czekanie na swoją kolej)
- używanie mowy niezrozumiałej dla innych, mowa monotonna, bez modulacji i rytmu, podejmowanie tematy w rozmowie związane wyłącznie z zainteresowaniami dziecka,
- dziecko mówi nietypowym tonem głosu lub z nietypowym rytmem mowy np. wymawianie każdego zdania jak pytania,
- mówienie o sobie w drugiej osobie liczby pojedynczej, odwracanie zaimków („zjedz obiadek”),
- powyżej 6. roku życia zaczyna mówić o sobie „ja”,
- słaba mimika twarzy,
- brak odczuwania współodczuwania emocji bliskich osób (empatii) – radości, smutku, gniewu,
- prezentowanie zachowań natrętnych lub naruszających cielesność, irytujących innych (np. ocieranie, dmuchanie w twarz, pociąganie za ubranie, zadawanie wciąż tych samych pytań),
- brak rozumienia prostych dowcipów sytuacyjnych lub słownych, bierze wypowiedzi zbyt dosłownie – nie rozumie poczucia humoru, ironii, metafor,
- dziecko ma trudność w komunikowaniu potrzeb lub pragnień,
- dziecko przestrzega ścisłej rutyny, np. nalega na codzienne chodzenie dokładnie tą samą drogą do szkoły. Ma trudności z adaptacją do jakichkolwiek zmian w planie lub w środowisku np. panikuje i płacze, kiedy przestawimy meble lub kiedy ma pójść do szkoły o innej godzinie niż zwykle,
- nietypowe przywiązanie do zabawek lub obiektów, tj. klucze, włączniki światła, nitki,
- obsesyjne układanie przedmiotów w określonym porządku,
- dieta wybiórcza, preferowanie wyłącznie jednego lub kilku produktów,
- zainteresowanie wąską dziedziną wiedzy, często związaną z cyframi i symbolami, np. zapamiętywanie i recytowanie rozkładu jazdy tramwaju,
- spędza dużo czasu na układaniu zabawek w specyficzny sposób, obserwowaniu poruszających się przedmiotów np. wentylatora, pralki lub koncentruje się na specyficznej części przedmiotu np. kółku od auta.
Autyzm może mieć zatem rożne postacie. Niektóre dzieci autystyczne nie opanowują mowy i prezentują duże deficyty w rozwoju społecznym oraz różne stopnie niepełnosprawności intelektualnej. Inne mogą być całkiem komunikatywne, mogą okazywać objawy przywiązania do osób dla nich znaczących (rodziców), jednocześnie posiadając trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami. Uczniowie z całościowym zaburzeniem rozwoju są bardzo różnorodną grupą zarówno pod względem funkcjonowania społecznego, komunikacyjnego oraz intelektualnego.
Artykuł autorstwa Pani Agnieszki Olej-Ryszkiel
Agnieszka OLEJ-RYSZKIEL
Wykładowca Instytutu Studiów Podyplomowych w Tychach, doktorantka Uniwersytetu Śląskiego, pedagog, logopeda, tyflopedagog, terapeuta i od 15 lat mama cudownych synów ze spektrum zaburzeń autystycznych (ASD)